Budowę obecnej katedry lubelskiej rozpoczęto w 1585 r. Pierwotnie kościół przeznaczono dla sprowadzonych do Lublina w 1582 r. jezuitów. W 1752 r. kościół został strawiony przez pożar. Wkrótce przystąpiono do odbudowy, ozdabiając świątynię freskami w stylu późnego baroku. W 1773 r. zakon jezuitów został skasowany. Rząd austriacki przeznaczył kościół na skład zboża. W 1805 r. świątynię podniesiono do rangi katedry. Około roku 1818 przeprowadzono w niej gruntowne prace restauracyjne. Kolejne poważne prace konserwatorskie podjęto w 1874 r. Po II wojnie światowej w 1954 r. przystąpiono do poważnej odnowy wnętrza. Inicjatywie tej patronował ówczesny biskup lubelski, Stefan Wyszyński.

Obecny kształt archidiecezji lubelskiej jest wynikiem bulli św. Jana Pawła II Totus Tuus Poloniae Populus. 25 marca 1992 r. nastąpiła w Polsce reorganizacja struktur administracyjnych Kościoła. Diecezję lubelską podniesiono do rangi archidiecezji, ustanowiono także w Lublinie metropolię. W jej skład weszły - oprócz archidiecezji lubelskiej - także diecezje sandomierska i siedlecka. Biskup lubelski podniesiony został do godności arcybiskupa metropolity. Obecnie archidiecezja liczy 28 dekanatów, w ramach których funkcjonuje 271 parafii. Do archidiecezji należy blisko 900 kapłanów diecezjalnych i ponad 180 zakonnych.
Ordynariuszem archidiecezji jest obecnie abp Stanisław Budzik, metropolita lubelski. Razem z nim w diecezji pracują biskupi pomocniczy: bp Adam Bab, bp Artur Miziński i bp Józef Wróbel SCJ oraz biskup senior Mieczysław Cisło. Patronami archidiecezji są św. Jan Kanty i św. Stanisław ze Szczepanowa.

Archidiecezję lubelską odwiedził św. Jan Paweł II podczas swojej trzeciej pielgrzymki do Ojczyzny w 1987 r. Nawiedził wówczas tereny byłego obozu koncentracyjnego na Majdanku i katedrę lubelską, udzielił święceń kapłańskich i skierował słowo do środowiska naukowego oraz przedstawicieli Katolickiego Uniwersystetu Lubelskiego. Do ludzi nauki mówił m.in.:

Pragnę wyrazić szczególną radość z tego, że tak wymowne spotkanie ze światem nauki polskiej znalazło miejsce w Lublinie. To miasto posiada swą historyczną wymowę. Jest to nie tylko wymowa unii lubelskiej, ale wszystkiego, co stanowi dziejowy, kulturowy, etyczny i religijny kontekst tej unii. Cały wielki dziejowy proces spotkania pomiędzy Zachodem a Wschodem. Wzajemnego przyciągania się i odpychania. Odpychania - ale i przyciągania. Ten proces należy do całych naszych dziejów. Można powiedzieć, całe nasze dzieje tkwią w samym środku tego procesu. Może bardziej "wczoraj" niż "dzisiaj", jednakże "dzisiaj" niepodobna oddzielić od "wczoraj". Naród żyje wciąż całą swoją historią. I Kościół w narodzie też. I proces ten nie jest zakończony.
"Królowi wieków nieśmiertelnemu - chwała: Soli Deo" (por. 1 Tm 1, 17) - kończę tymi słowami, które stanowiły biskupi emblemat kardynała Stefana Wyszyńskiego, wielkiego Prymasa Tysiąclecia, który tutaj, w Lublinie, zaczynał swe biskupie posługiwanie Kościołowi w Polsce.