Bazylika prymasowska pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie jest bez wątpienia jedną z najważniejszych polskich świątyń o randze równej katedrze wawelskiej. Kościół stanowi najcenniejszy zabytek miasta. W 1000 r. pierwszym arcybiskupem gnieźnieńskim został bł. Radzim Gaudenty, młodszy brat św. Wojciecha. Po 1018 roku wzniesiono trójnawową bazylikę zburzoną przez Brzetysława I Czeskiego. Brzetysław wywiózł z Gniezna m.in. relikwie św. Wojciecha. Około 1064 r. odbudowano romańską katedrę. W połowie XIV w. wybitny arcybiskup Jarosław Bogoria Skotnicki zaczął wznosić nową gotycką świątynię. Kilkukrotnie odbudowywana po pożarach, przybrała obecną postać po regotyzacji w latach 1945-1961.
Katedra gnieźnieńska była miejscem koronacji pięciu królów Polski, a od 1418 r. do 1992 arcybiskupom gnieźnieńskim przysługiwała godność Prymasa Polski. Przy wieży południowej znajduje się dawniejsze główne wejście, w którym eksponowane są sławne Drzwi Gnieźnieńskie, jeden z ważniejszych zabytków plastyki romańskiej w Europie.

Fundacja archidiecezji gnieźnieńskiej miała miejsce w latach 999/1000 za rządów Bolesława Chrobrego i pontyfikatu papieża Sylwestra II. Na synodzie rzymskim w roku 999 jednocześnie z kanonizacją św. Wojciecha papież dokonał kanonicznego erygowania archidiecezji i na jej pasterza wyznaczył bł. Radzima. W następnym roku (1000) na słynnym zjeździe gnieźnieńskim dekret o erygowaniu arcybiskupstwa został zrealizowany przez legata papieskiego kardynała Roberta.

W latach 1821-1946 metropolia była związana unią personalną z archidiecezją poznańską - na czele obu diecezji stał ten sam biskup. W związku z nową sytuacją w powojennej Polsce, Stolica Apostolska podjęła decyzję, że archidiecezja zostanie połączona unią personalną z archidiecezją warszawską. Taka sytuacja trwała w latach 1946-1992. 25 marca 1992 r. unia personalna została rozwiązana i ówczesny Prymas Polski, kard. Józef Glemp, pozostając arcybiskupem metropolitą warszawskim, otrzymał tytuł kustosza relikwii św. Wojciecha w Gnieźnie. Arcybiskupem gnieźnieńskim został wówczas Henryk Muszyński, który 18 grudnia 2009 otrzymał tytuł Prymasa Polski. Odtąd godność prymasowska, tak jak przez wieki, jest związana z gnieźnieńską stolicą arcybiskupią.


Obecnie pasterzem archidiecezji jest abp Wojciech Polak. W pracy duszpasterskiej wspiera go bp Radosław Orchowicz. Na terenie archidiecezji mieszkają również seniorzy: abp Henryk Muszyński i abp Józef Kowalczyk. Archidiecezja gnieźnieńska obejmuje obszar ponad 8 tys. km kw. i jest zamieszkana przez ok. 655 tys. mieszkańców. Jej patronem jest św. Wojciech, biskup i męczennik, jeden z głównych patronów Polski. Jego relikwie spoczywają w bazylice prymasowskiej. Patronami archidiecezji są także bł. Bogumił i bł. Jolanta. W 268 parafiach podzielonych na 30 dekanatów pracuje ok. 450 kapłanów diecezjalnych i ok. 40 zakonnych.



W Gnieźnie dwukrotnie gościł św. Jan Paweł II - w 1979 i 1997 roku. W czasie drugiego pobytu powiedział przed gnieźnieńską katedrą:

Stajemy dziś przy grobie św. Wojciecha w Gnieźnie. W ten sposób znajdujemy się w samym centrum Wojciechowego milenium. Przed miesiącem ów szlak Wojciechowy rozpocząłem w Pradze oraz w Libicach, diecezji Hradec Králové - stamtąd bowiem pochodził Wojciech. A dzisiaj jesteśmy w Gnieźnie - rzec można, w tym miejscu, gdzie dokończył on swego ziemskiego pielgrzymowania. Dziękuję Bogu w Trójcy Jedynemu, że u schyłku tego tysiąclecia dane mi jest znów modlić się przy relikwiach św. Wojciecha, które są największym skarbem naszego narodu.