Bazylika watykańska, poświęcona świętemu Piotrowi, jest drugim kościołem patriarchalnym Rzymu. Przechowywane są w niej doczesne szczątki świętego Piotra. Ciało św. Piotra zostało pochowane na wzgórzu watykańskim tuż po jego męczeńskiej śmierci. Dzisiejsza bazylika wznosi się na miejscu, gdzie znajdował się cyrk Nerona. Wystawiona została w latach 324-326 przez Konstantyna Wielkiego na grobie św. Piotra. Badania z lat 1940-1949 oraz 1953-1967 potwierdziły, że w podziemiach bazyliki pod konfesją rzeczywiście znajdują się szczątki św. Piotra.
Pierwotna bazylika mimo wielu zniszczeń przetrwała aż do XV w., kiedy Mikołaj V postanowił na jej miejscu wystawić o wiele wspanialszą świątynię. Przebudowę zaprojektował Bernard Rosselino; do budowy przystąpiono dopiero w 1506 r. Juliusz II nakazał zburzyć pierwotną, mocno już zniszczoną bazylikę, a budowę nowej powierzył Bramantemu. Kościół miał być wzniesiony w kształcie krzyża greckiego o równych ramionach z centralną kopułą. Obecnie, według planu Michała Anioła, ma kształt rozgałęziających się ramion krzyża z kopułą w środku. Budowa trwała 100 lat, a jej kolejnymi realizatorami byli Rafael Santi, A. de Sangallo i B. Peruzzi. Całość wykończył Michał Anioł, Vignola, Fontana i Della Porta. Trzynawowy korpus bazyliki z przedsionkiem zaprojektował i wykonał w większej części Bernini. W 1626 r. bazylika została konsekrowana przez Urbana VIII.
Do świątyni wiodą wielostopniowe schody, u których szczytu znajdują się dwa potężne posągi: św. Piotra i św. Pawła. Do bazyliki wchodzi się przez 5 kutych w brązie, artystycznie wykonanych bram. Jedne drzwi po prawej stronie są zamknięte, a otwiera się je tylko raz na 25 lat - z okazji Roku Świętego. Brama środkowa (wys. 7 m) pochodzi z bazyliki pierwotnej.

Do bazyliki wiedzie szeroka aleja Via della Conciliazione, wybudowana przez Mussoliniego na pamiątkę układu z papieżem Piusem XI z 1929 r. Ulica prowadzi na olbrzymi plac św. Piotra, mogący pomieścić ponad 300 tysięcy osób. Plac ma kształt elipsy, symbolu wszechświata. Na środku placu stoi obelisk ku czci boga słońca, sprowadzony przez cesarza Kaligulę z Egiptu do Rzymu. Neron umieścił go w Cyrku Wielkim, a papież Sykstus V ustawił go na tym placu w 1586 r., umieszczając na jego szczycie cząstkę relikwii Krzyża Świętego. Obelisk stoi na czterech lwach i liczy sobie już ponad 3000 lat. Obok obelisku znajdują się dwie imponujące wielkością fontanny. Plac jest szeroki na 240 m i zamyka go po obu stronach bazyliki kolumnada Berniniego. W poczwórnej kolumnadzie są 284 potężne kolumny i 88 filarów. Na ich zwieńczeniu znajduje się attyka z posągami 140 świętych, wśród nich m.in. św. Jacka Odrowąża, pierwszego polskiego dominikanina.
Sama bazylika ma 211 m długości, wysokość kopuły sięga prawie 120 m. Może pomieścić kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Po prawej stronie w pobliżu konfesji znajduje się potężna figura św. Piotra - jej stopy wycałowane są przez miliony ust, co ma być wyrazem przywiązania wiernych do Stolicy Piotrowej. Konfesja (baldachim), która nakrywa główny ołtarz, jest dziełem Berniniego z 1633 r. Całość wykonano w brązie (pochodzącym z Panteonu). Ołtarz, przy którym celebruje jedynie papież, jest zbudowany nad grobem Apostoła. Grób również nazywa się konfesją (od łac. confessio - wyznaję, co przypomina wyznanie wiary złożone przez Piotra, które doprowadziło do jego męczeństwa). Kopuła to dzieło Michała Anioła. W absydzie znajduje się słynna "katedra", czyli tron, na którym według podania miał zasiadać św. Piotr. Tron jest umieszczony nad ołtarzem jakby w powietrzu, otoczony monumentalnymi posągami czterech doktorów Kościoła: świętych Ambrożego, Augustyna, Atanazego i Jana Złotoustego.
W prawej nawie znajduje się słynna Pieta, rzeźba Michała Anioła, jedyne dzieło noszące jego podpis. Niedaleko znajduje się Kolumna Vitenea, na której według tradycji miał wesprzeć się Chrystus, gdy przemawiał w świątyni jerozolimskiej. Bazylika posiada 10 kaplic, groby i pomniki 19 papieży, figury głównych założycieli zakonów, a także sporo relikwii świętych, m.in. Grzegorza z Nazjanzu (+ 390), Leona I Wielkiego (+ 461), Grzegorza I Wielkiego (+ 604), Jozafata (+ 1623), Innocentego XI (+ 1689) i Piusa X (+ 1914). Obok posągu św. Andrzeja Apostoła schodzi się do podziemi, okalających od dołu konfesję i ołtarz główny. Znajdują się tam groby papieży, a także kaplice, m.in. Matki Bożej Ostrobramskiej i Matki Bożej Częstochowskiej.


Ciało św. Pawła pochowano przy Drodze Ostyjskiej, gdzie dziś znajduje się bazylika ku jego czci. Wystawił ją cesarz Konstantyn Wielki, a konsekracji dokonał papież św. Sylwester w IV w., podobnie jak to uczynił z bazyliką św. Piotra. Z biegiem lat osiedli przy niej benedyktyni i do dzisiaj mają tu swój klasztor. Bazylika była często burzona, gdyż znajdowała się za murami miasta (stąd nazwa bazyliki św. Pawła za Murami). Stale upiększana, w czasie pożaru w 1823 r. została niemal zupełnie zniszczona. Wielkim nakładem sił i funduszy odbudowana została przez papieży Grzegorza XVI i Piusa IX, który 10 grudnia 1854 r. dokonał jej ponownej konsekracji. On też ustanowił doroczne święto rocznicy poświęcenia obu bazylik.
Bazylika ma pięć naw, przedzielonych 80 potężnymi kolumnami granitowymi. Ma 131 m długości, 65 m szerokości i 30 m wysokości. Jej sufit jest bogato złocony i malowany. W ołtarzu głównym znajduje się tabernakulum z 1285 r. W absydzie zachowała się ponadto mozaika z ok. 1220 r., przedstawiająca kolosalną postać Chrystusa, który w otoczeniu Apostołów błogosławi papieżowi Honoriuszowi III. Największą osobliwością bazyliki są "portrety" w medalionach papieży, którzy dotąd rządzili Kościołem Chrystusowym.

Wspomnienie poświęcenia obu bazylik jest obchodzone od XI w. Papież Pius IX, po poświęceniu bazyliki św. Pawła, połączył obchód rocznic poświęcenia obu kościołów w jedno wspomnienie.
Na całym świecie istnieją cztery tzw. bazyliki większe. Bazylik mniejszych jest kilkaset - tytuł ten nadaje Stolica Apostolska świątyniom, które wyróżniają się wśród innych starożytnością, wystrojem architektonicznym, historią lub stanowią szczególne sanktuaria. Wszystkie cztery bazyliki większe znajdują się w Rzymie. Co roku nawiedza je do kilku milionów pielgrzymów i turystów. Dla uzyskania odpustu roku świętego czy jubileuszowego warunkiem koniecznym jest nawiedzenie jednej z tych czterech świątyń: bazyliki Zbawiciela (św. Jana na Lateranie), bazyliki Matki Bożej Większej (znanej także jako MB Śnieżna) na Eskwilinie, bazyliki św. Piotra na Watykanie lub bazyliki św. Pawła za Murami.